Błędy w teście egzaminacyjnym z dnia 1-go lipca 2025r.

Dr Paweł Sikora

W dniu 1-go lipca 2025r. miał miejsce trzeci w tym roku egzamin brokerski. Pierwszym błędem jakiego można się od razu dopatrzyć jest pomyłka co do daty egzaminu na stronach KNF. Tam to pojawiała się informacja, że egzamin miał miejsce 2-go lipca 2025r. Błąd łatwo zauważyć bo zestawy pytań mają już inna datę. Owszem można powiedzieć, że to akurat najmniej ważne i wytykanie takiego głupiego błędu to zwykłe czepialstwo, że pewnie ktoś to za chwilę zauważy i poprawi. Zgadzam się, ale… o Komisji Egzaminacyjnej dobrze to nie świadczy. A oceniając innych trzeba przede wszystkim być w porządku samemu.

Wyzysk jako wada oświadczenia woli

Przejdźmy zatem do pytań testowych. Jako pierwsze „na blat” idzie pytanie nr 40 z zestawu nr I. Wśród wymienionych należało w nim wskazać przypadek, który nie będzie dotknięty wadą oświadczenia woli. I tak do wyboru mamy oświadczenie złożone: A. Dla pozoru; B. Pod wpływem groźby; C. Pod wpływem podstępu; D. Pod wpływem przymusu ekonomicznego.

Każdy uważnie czytający kodeks cywilny (w tym zwłaszcza ktoś, kto wczytałby się w dział IV części ogólnej) wskaże bezbłędnie ostatnią odpowiedź. Jako że pozór, groźba i podstęp są tam wymienione wprost. Niestety - cywilistom przy zakreślaniu odpowiedzi D… zadrży ręka. Wiedza o tym, że w polskim prawie cywilnym od ponad 60 lat trwa dyskusja czy mamy pięć, czy też sześć wad oświadczenia woli (pięć w części ogólnej i jedną w części zobowiązaniowej), jest wiedzą elementarną i podręcznikową. Prawnicy wychowani na podręczniku profesora Woltera, czy wykształceni pod wpływem publikacji Pani Profesor B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej jako wady oświadczeń woli wymieniają: brak świadomości lub swobody, pozorność, błąd, podstęp, groźbę oraz…. wyzysk. Ten ostatni to między innymi właśnie wykorzystanie „przymusowego położenia”, czyli właśnie nasz przymus ekonomiczny. Owszem, są też i tacy, którzy tego poglądu nie podzielają. Czy jednak pytanie testowe ma zależeć od tego czy do ręki weźmiemy właściwy podręcznik?

Wada, nie wada?

Prześledźmy szczegóły tej dyskusji ponieważ warto problem ten załatwić raz na zawsze. W najnowszej monografii na temat wad oświadczeń woli, pt: „Wady oświadczenia woli w umowach zawieranych na internetowym rynku konsumenckim” (Seria: Monografie Prawnicze Rok: 2020r.) dr Katarzyna Południak-Gierz w rozdziale VI opisuje „Oświadczenie woli spowodowane nadużyciem szczególnych okoliczności po stronie oświadczającego przez inną osobę – sposoby regulacji”. Pani doktor przytacza różne poglądy na ten temat, zamieszcza jednak w swojej monografii wyzysk obok pozostałych pięciu wad oświadczeń woli.

W najobszerniejszym opracowaniu zagadnień cywilistycznych to jest w: Systemie Prawa Prywatnego (K. Osajda (red.), Prawo zobowiązań – część ogólna. System Prawa Prywatnego. Tom 5, wyd. 3, 2020) kwestia zaliczenia wyzysku do grupy norm odnoszących się do wad oświadczeń woli jest szczegółowo omówiona. Przytaczane są argumenty doktrynalne zarówno za przyjęciem takiej interpretacji jak i przeciw niej. W komentarzu profesora Machnikowskiego (P. Machnikowski (red.), Zobowiązania. Część ogólna. Tom II. Komentarz, wyd. 1, 2024) oprócz wyżej wymienionych wskazano jeszcze innych zwolenników sześciu wad oświadczenia woli (A. Cisek, J. Kremis, Z problematyki wyzysku, s. 64; P. Zakrzewski, w: Habdas, Fras, Komentarz KC, t. III, 2018, art. 388, Nb 3). Tak się dziwnie składa, że w tej to grupie znaleźli się profesorowie z mojej macierzystej uczelni (Uniwersytet Śląski).

Praktyka i orzecznictwo

Co jednak moim zdaniem ma decydujące znaczenie o uznaniu wyzyski za wadę oświadczenia woli i w konsekwencji o wadliwości wskazanego pytania? Otóż w tym samym komentarzu Machnikowskiego znajdujemy niezwykle ważną informację: „W orzecznictwie sądowym wydaje się przeważać stanowisko uznające wyzysk za wadę oświadczenia woli. Expressis verbis stanowisko to przyjęto m.in. w następujących wyrokach: SA w Poznaniu z 23.11.1995 r., I ACr 483/95; Legalis; SN z 8.1.2003 r., II CKN 1097/00, Legalis; SN z 19.9.2013 r., I CSK 651/12, Legalis)”. I tak w orzeczeniu SN z dnia 19-09-2013 (SN - Izba Cywilna, Sygn. I CSK 651/12) Sąd Najwyższy wprost stwierdza, że wyzysk jest wadą oświadczenia woli (cytuję): „W pierwszej kolejności należy jednak stwierdzić, że Sąd Apelacyjny słusznie uznał w zaskarżonym wyroku brak podstaw do zastosowania art. 388 KC, a więc wystąpienia wyzysku po stronie pozwanego, ze względu na brak spełnienia u powoda przesłanek subiektywnych tej wady oświadczenia woli.” Również w innych licznych orzeczeniach czy to Sądu Najwyższego, czy to Sądów Apelacyjnych uznaje się wyzysk za wadę oświadczenia woli.

Dlaczego kwestia orzecznictwa sądowego ma znaczenie przeważające? Egzamin brokerski jest przede wszystkim egzaminem zawodowym, a więc praktycznym. Pytania testowe mają sprawdzić wiedzę potrzebną brokerowi by ten mógł fachowo doradzić klientowi w kwestiach prawno-ubezpieczeniowych. Należy zatem stwierdzić, że powyższe pytanie nie zawiera żadnej prawidłowej odpowiedzi. A zatem każda wskazana winna być uznana za prawidłową.

Pytanie z kosmosu

Wyrazem wielkiej złośliwości twórcy pytań testowych jest przepytywanie z obszarów, które w pracy brokera nie mają nawet szansy mieć jakiegokolwiek znaczenia. Do takich należy prawo… kosmiczne. Tak właśnie - prawo dotyczące regulacji szkód w kosmosie i aktów prawnych ją regulujących. Może to z okazji lotu Polaka w kosmos? Bo szczerze powiedziawszy innego związku nie widzę?

Pytanie nr 16 (zastaw I) oprócz „kosmicznej” tematyki okazuje się również być niejasne (co za chwilę wyjaśnimy). Na pierwszy rzut oka możemy stwierdzić, że Komisja Egzaminacyjna jako właściwą przyjmuje odpowiedź C - czyli, że odpowiedzialność kosmiczna jest określona w konwencji z dnia 29 marca 1972 r. (o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne). Jest to konwencja kompleksowo regulująca tematykę szkód tego rodzaju. Można by zatem wskazawszy odpowiedź C jako prawidłową zamknąć temat odpowiedzialności kosmicznej. Niestety twórca pytania dodaje jeszcze odpowiedz D, to jest że wszystkie wymienione w pytaniu akty prawe regulują odpowiedzialność za obiekty kosmiczne. Wróćmy zatem do sposobu sformułowania samego pytania. Jego twórca pyta o to w jakich aktach prawa regulowana jest odpowiedzialność za szkodę, którą obiekt kosmiczny wyrządził by na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu. Skoro pytanie dotyczy tego gdzie odpowiedzialność ta jest regulowana, a nie gdzie jest uregulowana - można wnosić, że nie chodzi mu o pełną regulację, lecz jakąkolwiek - choćby częściową. Wskazana jako odpowiedź A - konwencja o rejestracji obiektów kosmicznych (1975) w artykule VI zawiera odniesienie do szkód wyrządzonych obiektem kosmicznym i problemu jego rejestracji i identyfikacji. Wskazany w odpowiedzi B - traktat o przestrzeni kosmicznej (1967) zawiera artykuł VII stanowiący, że każde państwo ponosi odpowiedzialność za obiekt kosmiczny. Powyższe potwierdza również literatura przedmiotu (np. https://kosmonauta.net/2011/08/2011-08-28-prawo).

Mamy zatem w pytaniu nr 16 dwie prawidłowe odpowiedzi (C i D). Odpowiedź zależy od tego jak rozumieć pojęcie "reguluje". Czy należy wskazać jeden akt prawny regulujący ją najobszerniej, czy też chodzi o to by wiedzieć, że każdy ze wskazanych aktów prawnych stanowi cokolwiek na ten temat. Osobiście nie jestem w stanie wskazać, która odpowiedź jest prawidłowa.