Podatki w ubezpieczeniach

Dr Paweł Sikora

Wychodząc na przeciw częstym pytaniom dotyczącym problematyki podatkowej w ubezpieczeniach zapraszam do lektury niniejszego tekstu. Z góry uprzedzam, że problematyka podatkowa należy do najtrudniejszych i najbardziej skomplikowanych. Z racji bardzo częstych zmian aktów prawnych, sprzecznych i zmieniających się interpretacji podatkowych oraz niejednolitego orzecznictwa sądowego kwestie podatkowe warto powierzyć osobom o odpowiednich kwalifikacjach merytorycznych. Możliwe jest również zawarcie ubezpieczenia z tytułu odpowiedzialności za błędy podatkowe.

A. Podatek dochodowy od odszkodowań i innych świadczeń ubezpieczeniowych

Osoba fizyczna otrzymująca odszkodowanie (np.: świadczenia z umów z tytułu trwałego inwalidztwa, z tytułu choroby, z tytułu uszczerbku na zdrowiu) jest co do zasady zwolniona z podatku dochodowego. Wynika to z ustawy regulującej podatek PIT (art. 24). Od tej zasady przewidziano jednak kilka wyjątków uzależnionych zakresowo od tego czy:

I. Wypłata następuje z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, my zaś korzystamy ze statusu pokrzywdzonego. Wtedy opodatkowaniu podlega odszkodowanie lub zadośćuczynienie:

Za szkody w składnikach majątku wykorzystywanych do działalności gospodarczej osoby fizycznej.
Za szkody w składnikach majątku wykorzystywanych do prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej (np.: szklarnie, wylęgarnie drobiu).
Dotyczące korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (utracony zysk).
Odsetki za zwłokę ubezpieczyciela w wypłacie odszkodowania lub świadczenia.
Wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.

UWAGA !!!

Co do ostatniego punktu (5.) istnieją znaczne rozbieżności w zakresie interpretacji przepisów podatkowych. W przypadku otrzymania świadczenia z ugody pozasądowej wskazane byłoby zwrócić się o indywidualną interpretacje podatkową.

II. wypłata następuje na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z ubezpieczycielem dotyczącej ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Wtedy opodatkowaniu podlega wypłata:

Za szkody w składnikach majątku wykorzystywanych do działalności gospodarczej osoby fizycznej.
Za szkody w składnikach majątku wykorzystywanych do prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej.
Odsetek za zwłokę ubezpieczyciela w wypłacie odszkodowania.
Dochodów z ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych lub świadczeń wyliczanych w oparciu o indeksy lub inne wartości bazowe (o tym bliżej w dalszej części).

WAŻNE !!!

Ubezpieczeni podlegający obowiązkowi podatkowemu będą musieli sami wykazać otrzymaną kwotę w formularzu PIT. Służy do tego wiersz „inne źródła przychodów”. Oznaczono go numerami od 81 do 85 (formularz PIT - 36), od 59 do 63 (indywidualny formularz PIT - 37) lub od 59 d 63 i od 90 do 94 (formularz PIT – 37 dla małżonków).

B. Opodatkowanie dochodów z ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych lub świadczeń wyliczanych w oparciu o indeksy lub inne wartości bazowe

Ustawodawca obowiązkiem podatkowym obciąża również dochody z ubezpieczeń życiowych z elementem inwestycyjnym (dział I grupa 3 załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej z dnia 11-go września 2015 r.). Te niegdyś bardzo popularne ubezpieczenia życiowe występują na rynku w dwóch modelowych rozwiązaniach:

I. Ubezpieczenia na życie związane z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (ubezpieczenia te nie są już zawierane, ale umowy jeszcze trwają).

II. Ubezpieczenia na życie lub dożycie, w której świadczenie zakładu ubezpieczeń z tytułu dożycia jest:

ustalane na podstawie określonych indeksów lub innych wartości bazowych albo
równe składce ubezpieczeniowej powiększonej o określony w umowie ubezpieczenia wskaźnik.

UWAGA Ważnym wyjątkiem są ubezpieczenia na życie i dożycie zawarte na podstawie odrębnych przepisów, dla których przy ustalaniu wartości rezerwy w dziale ubezpieczeń na życie jest stosowana stopa techniczna, o której mowa w przepisach o rachunkowości zakładów ubezpieczeń. UBEZPIECZENIA TE NIE PODLEGAJĄ OPODATKOWANIU

Ad I. Dochodem z tytułu inwestowania składki ubezpieczeniowej w przypadku ubezpieczeń związanych z funduszami kapitałowymi, jest różnica między wypłaconą kwotą świadczenia a sumą składek wpłaconych do zakładu ubezpieczeń, które zostały przekazane na fundusz kapitałowy.

Ad II. Dochodem z tytułu inwestowania składki ubezpieczeniowej w związku z umową ubezpieczenia na życie lub dożycie, w której świadczenie zakładu ubezpieczeń z tytułu dożycia ustalane na podstawie określonych indeksów lub innych wartości bazowych albo składka jest powiększana o wskaźnik jest różnica między wypłaconą kwotą świadczenia a składką wpłaconą do zakładu ubezpieczeń.

C. Inne problemy podatkowe dotyczące ubezpieczeń

Problematyka podatkowa pojawia również w innych elementach gospodarki ubezpieczeniowej. Bywa ona złożona i nie mniej obszerna jak wskazane wyżej problemy zasadnicze. W szczególności kwestie podatkowe dotyczą:

I. Wypłaty świadczeń ubezpieczeniowych z tytułu szkody na mieniu wraz lub też bez podatku VAT.

II. Możliwości zaliczenia składki ubezpieczeniowej do kosztów uzyskania przychodów podatnika.

Ad I. Wypłata świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu szkody na mieniu związana jest z kwestią podatku VAT. Ubezpieczyciele wypłacając świadczenie najchętniej pominęli by podatek VAT, co istotnie obniża rozmiar ich zobowiązania. Poszkodowany nie może jednak z tego tytuły doznać straty. Zatrzymanie podatku VAT jest więc możliwe tylko o ile poszkodowany może rozliczyć brakujący VAT poprzez zafakturowanie przychodów z VAT-em i potrącenie ich z fakturą kosztowa za naprawę uszkodzonego mienia.

Zatrzymania VAT-u nie można dokonać wobec osoby nie prowadzącej działalności gospodarczej, jak i nie będącej VAT-owcem i to zarówno w przypadku gdy rozliczenie szkody następuje na podstawie faktur za naprawę mienia, jak i w przypadku gdy jest ono „fikcyjne” tj. na podstawie kosztorysu.

Ad II. Uznanie składki ubezpieczeniowej za koszt uzyskania przychodu z działalności gospodarczej pozornie nie powinien wzbudzać wątpliwości. Jednak w wielu przypadkach tak nie jest. Fiskus nie zezwala przykładowo na uznanie za koszt uzyskania przychodu składki z tytułu zawarcia ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków organów statutowych (D&O). Co więcej składkę taką uznaje za świadczenie pozapłacowe na rzecz członka organu i nakazuje opodatkować je podatkiem PIT.

Również wykupienie przez pracodawcę ubezpieczenia grupowego dla pracowników powoduje szereg problemów podatkowych. Za koszt uzyskania przychodu można uznać tylko składkę za ubezpieczenie na życie, NW lub choroby o ile:

uposażonym nie jest pracodawca ubezpieczonego,
przez 5 lat od zawarcia ubezpieczenia:
nie ma możliwości wykupu ubezpieczenia,
nie ma możliwości zastawienia polisy,
nie ma możliwości wypłaty z tytułu dożycia określonego wieku.

Wiele istotnych problemów wzbudza uznanie za koszt składki ubezpieczeniowej polis komunikacyjnych na pojazdy firmowe. Nawet koszt obowiązkowego ubezpieczenia OC należy rozliczać stosowanie do okresów ubezpieczenia w danym roku podatkowym. Jeszcze innym problem jest koszt polisy AC, gdzie obowiązują limity wartości pojazdu, do których ubezpieczenie takie jest kosztem uzyskania przychodu.

Tak jak zaznaczyliśmy na wstępie problematyka podatkowa jest wyjątkowo złożona i w tym zakresie bez fachowej porady specjalistów można popełnić wiele kosztownych błędów.