Dystrybucja ubezpieczeń - etyka i konflikty interesów
a) Historia, pojęcie, przestrzeganie reguł prawnych i etycznych
Aby zrozumieć czym jest etyka możemy odwołać się do jej potocznego rozumienia. Pewne zachowania uznamy za etyczne inne zaś za nieetyczne. Jako przykład etycznego zachowania możemy wskazać oddanie portfela osobie, która upuściła go w hipermarkecie, ustąpienie miejsca kobiecie w ciąży, przepuszczenie kierowcy nie mogącego wyjechać z drogi podporządkowanej. Odmienne zachowania uznamy za nieetyczne. Wprawdzie zachowania nieetyczne nie rodzą odpowiedzialności prawnej, to jednak ich społeczna ocena jest negatywna.
Reguły prawne mają to do siebie, ze ich przestrzeganie jest wsparte sankcją prawną. Najlepszy przykład daje prawo karne (np.: kto zabija człowieka, podlega karze). Każdy opisany tam czyn związany jest z karą (grzywna, ograniczenie, pozbawienie wolności). Również prawo administracyjne posługuje się systemem sankcji, tzw. kar administracyjnych. Odpowiednie zachowanie wymusza również prawo cywilne posługując się pojęciem odpowiedzialności cywilnej. Ta ma skłonić uczestników obrotu do przestrzegania norm prawnych w szerokim znaczeniu: prawa cywilnego, innych dziedzin prawa, innych zasad i norm, jak i do dotrzymywania umów.
Podobnie jak prawo - etyka to również zbiór norm regulujących zachowanie jednostki, czy relacje miedzy jednostką, a społeczeństwem. Etyka jednak nie korzysta z sankcji innej jak ocena społeczna. Niestety oceny społeczne bywają bardzo zróżnicowane, zmienne w czasie i wysoce subiektywne. Subiektywizm ocen etycznych oznacza na przykład, że coś co u innych uważamy za naganne sami łatwo jesteśmy w stanie sobie wybaczyć. Zmienność w czasie widać wyraźnie gdy okazuje się, że pewne zasady kiedyś obowiązywały (np.: całowanie kobiet w rękę), a dziś już nie funkcjonują. Ponadto inne oceny etyczne spotykamy u ludzi młodych, inne zaś u ludzi starszych. Każda grupa społeczna, czy zawodowa ma własny zbiór zasad etycznych. Inną etykę mają lekarze, adwokaci, a inną artyści.
Również pośrednicy ubezpieczeniowi mają własne zasady etyczne. Zasady te zbiera się w różnych zbiorach i kodeksach (np. brokerzy mają swoją „Kartę Sobieszewską”). Często promowaniem zasad etycznych zajmują się różne stowarzyszenia, izby i inne podmioty. Celem ich istnienia jest propagowanie wartości etyczne wśród swoich członków, w tym również rozstrzyganiem konfliktów na tym tle. Do zasad tych w swoich statutach odwołują się następujące organizacje związane z rynkiem ubezpieczeniowym:
Historycznie rzecz ujmując etyka kształtowała się na przestrzeni dwóch i pół tysiąca lat. Za jej praojca uznaje się filozofa ateńskiego Sokratesa. Sokrates prowadził rozważania dotyczące pojęć etycznych takich jak: cnota, męstwo, odwaga. Poszukiwał przy tym istoty tych pojęć. Jego uczeń Platon podkreślał takie wartości jak umiarkowanie, równowaga, piękno. Etyką zajmowali się też inni znani filozofowie starożytni (Arystoteles, Św. Augustyn).
Niezwykle ważna jest etyka chrześcijańska. Wśród jej zasad na czoło wysuwa się jeden z najstarszych zbiorów zasad etycznych tj. dekalog (dziesięcioro przykazań). Etyka chrześcijańska oparta jest o cnoty rozumiane jako pewien doskonały stan umysłu i duszy ludzkiej, do którego należy dążyć. Wzorem doskonałego człowieka był Chrystus, którego należy naśladować.
W czasach nowożytnych powstało wiele zróżnicowanych nurtów etycznych. Wśród najbardziej znanych nazwisk filozofów zajmujących się etyką (Nietsche, Schopenhauer, Mill, Kant. Rousseau) znajdujemy też nazwisko profesora T. Kotarbińskiego twórcy etyki niezależnej.
Pytania utrwalające:
b) Zasady etyki - różne grupy podmiotów, tajemnica zawodowa,
Każda grupa zawodowa ma własne zbiory zasad właściwego postępowania. Zasady te opisują pewien modelowy wzorzec zachowania osoby wykonującej dany zawód (np. nauczyciela, lekarza). Definiują też cechy etyczne właściwe dla danego zawodu (np.: otwartość, życzliwość) oraz zasady rozwiązywania konfliktów etycznych (na przykład: konflikty o klienta między agentami). Często spotykane są różnego rodzaju kodeksy etyczne stworzone dla danej grupy zawodowej, np. lekarzy, pośredników finansowych, zarządców nieruchomości.
Etyka pośrednika ubezpieczeniowego związana jest ściśle ze specyfiką tego zawodu oraz z oczekiwanym wzorcem zachowania. Można też określić podstawowe zasady dotyczące na przykład relacji agenta z klientem, firmą ubezpieczeniową jak i innymi podmiotami rynku ubezpieczeniowego. Podobnie jak w przypadku brokera. Wśród zasad etycznych możemy wyszczególnić kilka najważniejszych:
Przestrzeganie zasad etycznych w ubezpieczeniach jest niezwykle ważne. Podjęte pod wpływem pośrednika decyzje klientów dotyczący np. ubezpieczenia na życie mają zwykle charakter wieloletni, zaś w ubezpieczeniach majątkowych mogą skutkować stratami o dużym rozmiarze. Broker ubezpieczeniowy z racji wspomnianej sprzeczności interesów wynikającej z wgyngardzania przestrzega sformalizowanych systemów etycznych (Karta Sobieszewska, Kodeks Etyki Zawodowej Brokera). Problematykę tę uwzględnia się również w programie szkoleń zawodowych.
Pytania utrwalające:
c) Konflikt interesów
Nietrudno zauważyć, że nawet w przytoczonych wyżej zasadach etycznych dotyczących pośrednictwa pojawia się sprzeczność interesów. Z jednej strony agent obowiązany jest dbać o interes klienta, z drugiej zaś o interes zakładu ubezpieczeń. Broker jest zleceniobiorcą i pełnomocnikiem klienta jednak wynagrodzenia otrzymuje od ubezpieczyciela. W praktyce okazuje się jednak często, że pośrednik kieruje się również własnym interesem. Tymczasem powinien on stworzyć rozwiązania, które pozwolą pogodzić powyższe sprzeczności. Nie ma nic złego w dbaniu o własny interes, ale pod jednym warunkiem – nie można tego czynić czyimś kosztem.
Powyższy problem uznano za niezwykle ważny. W ślad za tym Komisja Europejska uchwaliła Rozporządzenia Delegowane 2017/2359 dotyczące odpowiednich procedur mających na celu zapobieganie lub łagodzenie konfliktów interesów. Procedury zapobiegania konfliktom interesów zgodnie z art. 5 ust. 1 rozporządzenia winny obejmować (w nawiasie zamieszczone krótkie wytłumaczenie istoty danej procedury):
1) skuteczne procedury zapobiegania wymianie informacji lub kontrolowania takiej wymiany między odpowiednimi osobami, które uczestniczą w działalności, z którą wiąże się ryzyko wystąpienia konfliktu interesów, w przypadku gdy wymiana tych informacji może zaszkodzić interesom jednego klienta lub większej liczby klientów (chodzi tu o sprzedaż ubezpieczeń łączonych z instrumentami finansowymi, w których informacja musi pozostać ufna do chwili jej upublicznienia);
2) oddzielny nadzór nad odpowiednimi osobami, które w ramach swoich podstawowych zadań prowadzą działalność w imieniu lub świadczą usługi na rzecz klientów, których interesy mogą ze sobą kolidować, lub którzy w inny sposób reprezentują różne, potencjalnie sprzeczne interesy, w tym interesy pośrednika ubezpieczeniowego lub zakładu ubezpieczeń (procedura nawiązuje do funkcjonowania brokera, który reprezentuje klienta, a otrzymuje wynagrodzenie od ubezpieczyciela);
3) usunięcie wszelkich bezpośrednich powiązań między płatnościami, w tym wynagrodzeniem, odpowiednich osób zaangażowanych w wykonywanie określonego rodzaju działalności, a płatnościami, w tym wynagrodzeniem, innych odpowiednich osób zaangażowanych głównie w wykonywanie innego rodzaju działalności, gdy w związku z tymi dwoma rodzajami działalności może powstać konflikt interesów (procedura dotyczy np.: wynagradzania pośredników za wyniki szkodowe klientów);
4) środki pozwalające wyeliminować lub ograniczyć niepożądany wpływ jakichkolwiek osób na sposób prowadzenia działalności w zakresie dystrybucji ubezpieczeń przez pośrednika ubezpieczeniowego lub zakład ubezpieczeń lub członka ich kierownictwa lub pracownika, lub jakąkolwiek osobę bezpośrednio lub pośrednio powiązaną z nimi stosunkiem kontroli (chodzi tu by poprzez narzędzia kontrolne nie wymuszać zachowań niekorzystnych dla klientów);
5) środki pozwalające wyeliminować lub ograniczyć równoczesne bądź następujące po sobie przypadki uczestniczenia odpowiedniej osoby w odrębnych działalnościach w zakresie dystrybucji ubezpieczeń, gdy uczestnictwo takie może negatywnie wpłynąć na możliwość właściwego zarządzania konfliktami interesów (procedura ma zapobiegać sprzecznym aktywnością - np.: sprzedaż agencka ubezpieczeń i pomoc w likwidacji szkód);
6) politykę dotyczącą prezentów i korzyści, która jasno określa, na jakich warunkach można przyjmować lub wręczać prezenty i korzyści oraz jakie kroki należy podjąć przy przyjmowaniu lub wręczaniu prezentów i korzyści.
W celu zapobiegania konfliktom interesów dystrybutor ubezpieczeń identyfikuje motywację pracowników i współpracowników. Rozwiązania w zakresie wynagradzania pracowników i współpracowników winny uwzględniać obszary powstawania konfliktów interesów. System motywacyjny powinien stymulować i nagradzać działanie w najlepiej pojętym interesie klienta. Ponadto dystrybutor poprzez osoby zarządzające nadzoruje osoby wykonujące czynności agencyjne, brokerskie, czy dystrybucyjne z uwzględnieniem powyższych wymogów. Należy też identyfikować i monitorować inne obszary, w których może powstać konflikt interesów jak przykładowo przyjmowanie lub wręczanie prezentów i korzyści, interes osobisty osoby wykonującej czynności dystrybucyjne, relacje osobiste i rodzinne z klientami lub z przedstawicielami zakładów ubezpieczeń i tym podobne. W sytuacji, gdy procedury i środki przyjęte zgodnie z powyższymi wytycznymi okażą się niewystarczające, dystrybutorzy powinni opracować odpowiednie alternatywne środki i procedury.
Pytania utrwalające:
d) Misseling
Sytuacje, w których w skutek sprzedaży ubezpieczeń traci klient nazywamy misselingiem (czyli złą, wadliwą, nieetyczną sprzedażą). Będą to przypadki, gdy dystrybutor namówi klienta na produkt, którego ten de facto nie potrzebuje, bądź produkt ten nie jest dla niego przeznaczony (np.: następna polisa na życie choć klient nie ma z czego płacić pierwszej). Misseling przede wszystkim dotyczy agentów ubezpieczeniowych oraz dystrybutorów ubezpieczeń z ramienia ubezpieczyciela (sprzedaż bezpośrednią). Z racji umowy łączącej brokera z klientem, oraz obszernych i sformalizowanych procedur brokerskich (np rekomendacji najlepszej umowy) misseling dużo zadziej będzie dotykał sprzedaż kanałem brokerskim.
Zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej firmy ubezpieczeniowe muszą zapobiegać misselingowi w sprzedaży produktów z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym. W tym celu mają obowiązek zadbać o sporządzenie sformalizowanej ( ankiety potrzeb klienta, na podstawie której ubezpieczyciel ma stworzyć rekomendacje, w tym również negatywną (tj. odradzająca zakup ubezpieczenia). Powyższa regulacja powtórzona również w dyrektywie IDD (o sprzedaży ubezpieczeń) ma nie dopuścić do przypadków nieetycznej sprzedaży.
Sformułowano wiele przyczyn zjawiska misselingu, dotyczących zwłaszcza pracy agenta i dystrybutora sprzedającego jako pracownik ubezpieczyciela:
Skutki misselingu mogą się okazać fatalne zarówno dla agenta jak i dla firm ubezpieczeniowych. Również zarzadzający sieciami dystrybucyjnymi i firmami ubezpieczeniowymi muszą się liczyć z odpowiedzialnością administracyjną, a nawet karną. W literaturze wymienia się również inne konsekwencje jak na oprzykład:
Pytania utrwalające:
e) Obowiązki informacyjne dystrybutora ubezpieczeń
Również w celu zapobiegania nieetycznej sprzedaży ustawa o dystrybucji ubezpieczeń narzuca wobec dystrybutora konkretne wymogi zwane obowiązkami informacyjnymi. Obowiązki informacyjne dotyczą różnych kwestii istotnych dla klienta firmy ubezpieczeniowej. I tak:
Ustawa nakazuje by powyższe informacje zostały przekazane klientowi w postaci papierowej lub na innym trwałym nośniku danych (twardy dysk, płyta CD, pamięć flash). Jeśli klient świadomie oświadczy, że zrezygnuje z nośnika preferowanego przez ustawodawcę (papier), możliwa jest inna forma. Informacje powinny być ponadto jasne, dokładne i zrozumiale dla klienta. Powinny być sporządzone w języku miejsca zawarcia umowy, choć strony mogą uzgodnić inny język.
Pytania utrwalające: